Cuma namazi aslinda iki rek'atir. Ögle namazi vaktinde cemaatle kilinir. Tek basina kilinmaz. Cuma namazina yetisemeyen kimse, yerine ögle namazini kilar.

Cuma'nin farz olan bu iki rek'atindan ayri olarak, 4'ü farzdan önce, 4'ü de farzdan sonra olmak üzere, 8 rek'at da sünneti vardir.

Vakit girdikten sonra, önce Cuma'nin 4 rek'atli ilk sünneti kilinir. Ondan sonra camiin içinde iç ezan okunur. Ezandan sonra hatib minbere çikar ve hutbe okur. Hutbe bittikten sonra, mihraba geçerek imam olur ve cemaatle iki rek'at Cuma namazi kilinir. Bu iki rek'at farzdan sonra, cemaat 4 rek'at da Cuma'nin son sünnetini kilarlar. Böylece Cuma namazi tamamlanmis olur.

Bundan sonra biri 4, digeri 2 rek'at olarak kilinan iki namaz daha vardir ki, bunlar Cuma ile ilgili degildir. Dört rek'atli olan Cuma'nin ilk sünneti gibi kilinir. Istenirse, son iki rek'atta sûre okunmadan da kilinabilir (öglenin farzi gibi). Kilinan bu namazin ismi, Zuhr-i âhirdir. Niyet söyle yapilir: "Niyet ettim vaktine yetisip de henüz üzerimden sâkit olmayan son ögle namazina." Bu namaz sayet Cuma namazinin sahih olmama durumu olursa, o günün ögle namazi yerine geçmesi için fakîhler tarafindan düsünülmüs bir tedbirdir. Sayet Cuma namazi sahih olmussa, bu namaz kazaya kalmis bir ögle namazi yerine geçer. Kaza borcu olmayan için ise, nafile namaz hükmünü alir. Zaten Cumanin sünneti gibi kilinmasinin efdal olmasi da bu sebebdendir.

Zuhr-i âhirden sonra da, iki rek'at vaktin sünneti diye bir namaz kilinir. Bu iki rek'at, sabah namazinin kazâsi olarak da kilinabilir.

Cuma gününde bütün dualarin kabûl oldugu ve insanlarca gizli ve gaybî olan bir vakit vardir ki, bu vakte sâat-i icâbe veya esref saat denir.

Bir hadîs-i serîfte bu mevzuda söyle buyrulur:

"Cuma gününde makbûl bir saat vardir. Duasini bu saate denk getiren Müslümana Allah diledigini verir."

Diger bir hadîs-i serîfte de söyle denilmektedir:

"Bugünde hayirli bir saat vardir. Kim o saate tesadüf eder de Allah'tan hayirli bir sey dilerse, o sey de kismetinde varsa Allah onu ona verir. Kismetinde yok ise, ondan daha hayirlisini âhirette verir. Kim bir miktar belânin kaldirilmasi için o saatte dua ederse, Allah duasini kabûl eder ve daha büyügünü onun üzerinden kaldirir."

Sâat-i icâbenin Cuma içindeki yerinde ihtilâf edilmistir. Bâzilari günes dogarken bâzilari ezan vakti, bâzilari imam hutbeye baslarken, bâzilari namaz kilarken, kimisi ikindinin son vakti, kimisi de günes batarken demislerdir.

Hz. Fâtima, gurub zamanini bekler ve hizmetçisi kendisine haber verince, hemen günes batincaya kadar dua ve istigfarini yapar, bu vaktin esref saat oldugunu Resûlüllah Efendimizden isittigini söylerdi.

Bir kisim âlimler ise; Kadir gecesinin Ramazan ayi içinde sakli olmasi gibi, bütün günü ibâdet ile ihya etsinler diye bu esref saatin de Cuma günü içinde gizli oldugunu, vaktini kimsenin bilmedigini söylemislerdir.

Esref saatin, muayyen bir saatte durmayip Cuma gününün saatleri içinde devrettigini söyleyenler de vardir. En uygun izah sekli de bu olsa gerektir.

Cuma sûresinin 9. âyetinde beyan buyruldugu gibi, her Müslüman Cuma günü Cuma ezani okundugu andan itibaren, bütün sahsî islerini birakip mutlaka camiye gitmek mükellefiyetindedir. Çünkü Cuma ezani okunduktan sonra yapilan alisverisler, elde edilen kâr ve kazançlar, haram kilinmistir. Cuma namazi bitene kadar, haramlik ve alisveris yasagi devam eder.

Cuma namazi herkese farz degildir. Cumanin farz olmasi için su sartlarin bulunmasi lâzimdir:

1 - Âkil - bâlig ve erkek olmak. Henüz bülûga ermemis çocuklarla kadinlara Cuma farz degildir.

2 - Hür ve serbest olmak. Esir ve kölelere Cuma farz degildir.

3 - Yolcu olmayip mukîm olmak.

4 - Hasta olmamak, sihhati yerinde olmak. Ayakta yürüyüp camiye gidemiyecek kadar hasta olan kimselere Cuma farz olmaz. Tâkatsiz ihtiyarlara da farz degildir.

5 - Kör ve kötürüm olmamak.

6 - Namaza gitmeye mâni ve gitmemeyi mübah kilacak bir özrü olmak. Siddetli yagmur, kar, firtina v.s. gibi... Cumaya gitme imkâni olmayan hapisteki mahkûmlara da Cuma farz olmaz.

Cumanin farz olmasi için bâzi sartlar oldugu gibi, sahih olmasi için de bâzi sartlar vardir. Bu sartlar sunlardir:

1 - Cumayi ögle vaktinde kilmak.

2 - Namazdan evvel hutbe okunmak.

3 - Cuma kilinan yer, herkese açik olmak. Muayyen kisileri içeriye alip sonra kapisi kilitlenen bir Camide Cuma kilinmaz.

4 - Imamdan baska en asagi 3 erkek cemaat bulunmalidir. Bu sayi, Imam Mâlik'de 30; Sâfiî'de 40 kisidir. Ebû Yûsuf'a göre ise iki erkek cemaat de kâfidir.

5 - Cuma namazini kildirmak için vazife sahibi, yani, Cumayi kildirmaya resmen izinli bir kimse bulunmalidir. Eger yetkili bir kimseden izin alinmis olmaz da Müslümanlar da namaz için toplanmis bulunurlarsa, içlerinden birini imam yaparak Cumayi kilabilirler.

6 - Cuma kilinacak yer, sehir veya sehir hükmünde olmali.

Sehrin ne demek oldugu müctehidler arasinda ihtilâflidir. Daha sonralari köylerde bile, Cuma namazinin kilinabilecegi hükme baglanmistir. Diyanet Isleri Baskanliginin da bu konuda izni vardir.

Bir camiye cemaat sigmadigi takdirde, o beldedeki sair camilerde de Cuma namazi kilinabilir. Fakat müteaddit yerlerde kilinamiyacagini söyleyen fakihler de vardir. Bunlara göre, bir beldede ilk kilinmaya baslanan Cuma namazi sahih, diger yerlerde kilinan Cumalar ise fâsiddir. Bu durumda cemaate ögle namazini kilmak vâcib olur. Sihhatli olan görüs, Cumanin muhtelif camilerde kilinabilecegi görüsüdür.

"Cuma namazi diger namazlar gibi bir namazdir. Islâm devletinin olusu ve seriatin uygulanisi ile hiçbir ilgisi yoktur. (Nitekim Cuma namazi henüz Islâm devleti ortada yok iken farz olmustur.) Hiçbir âyet ve hadîs veya mezhep, cuma namazinin bir yerde kilinabilmesi için Islâm devletinin hâkim olmasini veya Islâm seriatinin tatbik edilmesini sart kosmamistir. Hanefî mezhebinde 3 kisi, Sâfiî mezhebinde 40 kisi bil'ittifak küfür diyari sayilan bir yerde bulunsa, cuma namazini kilarlar. Ancak Hanefî mezhebinde cuma namazi kilinan yerde müslümanlarin emîri veya temsilcisi varsa, düzeni korumak, kargasayi önlemek için Cuma kilinmasi onun emriyle olacaktir. Emîr yoksa, müslümanlarin uygun gördükleri bir kimse, onlara Cuma namazini kildirir. Nitekim, Hz. Osman (ra) cuma günü âsilerin muhasarasi altinda oldugu için, müslümanlara cuma namazini kildirma imkâni bulamadigi gibi, kimseye de izin verememistir. Fakat Hz. Ali (ra) müslümanlara cuma namazini kildirmistir." (Halil Günenç, Günümüz Mes'elelerine Fetvalar)

   Hutbenin Hükmü Nedir?

Cuma hutbesi farzdir. Hutbesiz Cuma namazi sahih olmaz.

   Cuma Günü Kaç Hutbe Okunur?

Iki hutbe okunur. Birinci hutbede mü'minlere vaaz ve nasihat; ikincisinde ise, bütün Müslümanlara dua yapilir. Her iki hutbede de, Allah'a hamd ü senâ ve Resûlüne salâvat vardir.

   Cuma Hutbesinin Farzlari Nelerdir?

Cuma hutbesinin farzlari ikidir:

1 - Vaktin girmis olmasi. Hutbe, ögle vakti girdikten sonra namazdan önce okunur. Vakitten önce veya namazdan sonra okunmasi caiz degildir.

2 - Hutbede Allah Teâlâ'yi zikretmek, yahut ona hamdetmek, onu tesbih etmek... Bunlar hutbe kasdi ile yapilmalidir.

Hutbe ile namaz arasi, baska bir sey ile kesilmemesi de sarttir.

   Cuma Hutbesinin Sünnetleri Nelerdir?

  Cuma hutbesinin sünnetleri sunlardir:

1 - Hutbeyi ayakta okumak. Oturarak veya yaslanarak okumak caiz ise de, sünnete aykiridir.

2 - Hatibin, minbere çiktiginda yüzü cemaata dönük olmasi.

3 - Hatibin huzurunda ezan okunmasi.

4 - Birinci hutbeye hamd ile baslamak.

5 - Hutbeyi sesli okumak.

6 - Sehadet getirmek ve Peygambere salâvatta bulunmak.

7 - Müslümanlara dünya ve âhiretlerine faydali nasihatta bulunmak.

8 - Eûzü-besmele çekip bir âyet okumak. Okuyus ya uzun bir âyet veya 3 kisa âyet olmalidir.

9 - Hutbeyi ikiye ayirarak iki hutbe arasinda bir müddet oturmak. Üç âyet okuyacak kadar oturmalidir.

10 - Ikinci hutbeye de birinci hutbe gibi hamd ve salâvatla baslamak.

11 - Ikinci hutbede mü'minlere dua etmek.

12 - Her iki hutbeyi de uzatmayarak mümkün oldugu kadar kisa kesmek. Uzun okumak mekruhtur. Hadîs-i serîf'te:

"Namazi uzatip hutbeyi kisa kesiniz. Süphesiz ki bâzi sözler, sihir gibi kalbleri teshir eder" buyrularak hutbenin az, öz ve belig olmasi istenmistir. Zaten Hz. Peygamberin okudugu hutbelere baktigimiz zaman bu özellikleri rahatça görebiliriz.

Hutbe okurken kimse ile konusulmaz, hiç dünya kelâmi söylenmez, hattâ yakindaki birine "sus, konusma" tarzinda elle isarette bile bulunulmaz. Namazda imis gibi susularak Hatib efendi dinlenir.

Resûlüllah Efendimiz bu hususta söyle buyurmustur:

"Hutbe okunurken birisi arkadasina "sükût dur' veya 'sus' dese, lagvetmis, yani kendisi sükût etmemis olur. Hutbe okunurken lâgv edenin Cumasinin fazileti yoktur."

Dinlerken yüzü hatib efendiye çevirerek dinlemeli, basi saga sola çevirip etrafina bakinip durmamalidir.

* Cumada imam hutbeye çikmak üzere iken içeri giren kimse, oturup bekler. Kilamadigi ilk sünneti de, Cumanin farzini kildiktan sonra kilar.

Sayet imam henüz hutbeye çikmak üzere ayaga kalkmamisken gelip de sünnete baslamissa, acele ile iki rek'at kilip o anda baslamis olan hutbeyi dinler. Sayet hutbe ikinci rek'ati kildiktan sonra baslarsa, bu defa sünneti acele ile 4 rek'ata tamamlamak gerekir.

* Cuma namazi kadinlara ve misafirlere farz olmadigi halde, camiye gidip kilsalar, ögle namazi yerine geçer. Ayrica ögle namazi kilmalari gerekmez. Nitekim gayr-i müslim memleketinde (dâr-i harb) olanlar için de durum aynidir. Kendilerine cuma farz olmadigi halde toplanip kilsalar, bu namaz ögle yerine geçer.

* Cuma namazi kilmayan kimselerin, ögle namazini cemaatle kilmalari mekruhtur.

Ayrica Cuma namazi kilmayan kimseler, ögleyi kilmayi Müslümanlarin Cuma namazini kilmalarindan sonraya birakmalidirlar. Bu sünnettir. Bir beldede Cuma kilinmadan evvel, Cuma kilamayan kimselerin ögle namazlarini kilmalari mekruhtur.

* Imama tesehhüdde veya sehiv secdesinde yetisen kimseler, imam selâm verdikten sonra, kilamadiklari rek'atlari tamamlarlar.

* Cuma namazinin kirâeti sesli yapilir. Aynen sabah namazinin farzi gibi kilinir.

* Cuma namazina yetismek için abdest almaya vakit bulamayan kimse, hemen teyemmüm edip de namaza yetiseyim diyemez. Çünkü Cumayi kaçirsa, yerine ögle namazini kilabilir. Ama bayram ve cenaze namazlari böyle degildir. Onlara yetismek için vaktin darligindan dolayi teyemmüm yapabilir. Zira bu namazlarin geçmesi halinde yerine geçecek baska bir namaz yoktur.

* Namazi bozan seyler Cumayi da bozar. Ayrica Cuma kilinirken ögle vaktinin sona ermesi de Cumayi bozar.

Cuma gününde Müslümanlar bir araya gelir, topluca Cuma namazi kilar, birbirleriyle görüsüp kaynasirlar. Bu hususta su âdâba dikkat etmek lâzimdir:

1 - Cuma gününe imkâni olanlar sabahtan hazirlanmalidirlar. Bu hazirlik, gerekli temizligi yapip abdest almak, yeni ve temiz elbiseler giyip güzel kokular sürünmek, vekar ve ciddiyet içinde erkenden camiye çikmak gibi hususlardir.

Bu konuda hadîs-i serîflerde söyle buyurulur:

"Kim ki Cuma günü elbisesini temizler, yikanir, erkenden de camiye gider, imama yakin oturur ve imami dinlerse, iki Cuma arasindaki günahlarina, hattâ üç gün de ziyadesiyle keffâret olur."

"Cuma günü olunca melekler mescidin kapisinda oturur ve sira ile ilk gelenleri kaydederler."

"Üç sey var ki, insanlar bunlarin faziletini bilseydi onlari ede etmek için yarisirlardi. Onlar da: Ezan okumak, birinci safa yetismek ve erkenden Cuma'ya gitmektir."

2 - Cuma günü için gusletmek. Cünüplükten kurtulmak için gusledilse de olur. Hadîs-i serîf'te:

"Cuma günü abdest almak çok güzeldir. Fakat gusletmek daha da güzel ve faziletlidir" buyrulmustur.

3 - Cuma günü, Cuma namazindan önce veya Cuma gecesi, Kehf, Duhan veyahut Yâsîn, yahut da baska bir sûre okumak; bu da olmazsa Kur'an'in herhangi bir yerinden okumak.

Bu mübarek günü, Ilâhî kelâmin nûru ile tezyîn etmek güzel bir amel, sevabli bir istir.

4 - Cuma namazi için camiye girince, henüz hutbe baslamamis ise, kibleye yakin bos bulunan bir yere oturmak, hatib minbere çikinca onu can kulagi ile dinlemek.

5 - Hatib minberden inerken mihraba geçmesi için ayaga kalkmak. Bu, minber ile mihrab arasinda oturanlar içindir.

6 - Hatibin hutbesinden ögüt almak.

7 - Cuma günü Peygamberimize bol bol salâvat getirmek de müstehabdir.

Hadîs-i serîfte salâvatin magfirete vesîle olacagi bildirilmistir.

8 - Cuma günü fakirlere sadakalar dagitmak da müstehabdir. Mükâfati iki katlidir.